น้ำ ปลา ป่า บุ่ง – ทาม ที่ศรีสงคราม นครพนม
เรื่อง-ภาพ : ครูอาสา
เด็กในเมืองกับการต้องเรียนรู้ชีวิตต่างจังหวัดกับ “วิชาบูรณาการ” ของระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๓ แห่งโรงเรียนรุ่งอรุณ กับฐานการเรียนรู้ ๔ ฐาน ได้แก่ ฐานการเลี้ยงควาย ฐานการทำปลาส้ม ฐานป่าบุ่ง-ป่าทาม และฐานการทอเสื่อ ในพื้นที่จริง ณ บ้านท่าบ่อ อ.ศรีสงคราม จ.นครพนม
หมุดหมายใหญ่ที่ตั้งใจจะไปเห็นเป็นสิ่งแรก คือ แม่น้ำสงคราม สายน้ำสำคัญของพื้นที่ ก่อนที่จะไต่ความรู้เพื่อไปศึกษาถึงผู้คนและวิถีชีวิตของคนที่มีกับสายน้ำ จนกระทั่งไปถึงเรื่องใหญ่ระดับชาติ เรื่องการขออนุรักษ์พื้นที่ป่าชุ่มน้ำที่ใกล้จะสูญพันธุ์ และเป็นป่าที่มีชื่อเรียกเฉพาะถิ่นว่า ป่าบุ่ง-ป่าทาม กว่าจะได้รู้และเห็นถึงความสำคัญของเรื่องราวเหล่านี้ได้หมด นักเรียนต้องใช้ชีวิตอยู่กับพื้นที่ถึง ๑ สัปดาห์ กินข้าวเหนียวหมดกันไปหลายกระสอบ
และก่อนที่หนังสือสำเร็จรูปเล่มนี้จะมาถึงมือของนักเรียนก็ถึงวันกลับพอดี เป็นหนังสือที่พ่อหนอก ครูชาวบ้านหรือครูภูมิปัญญา ผู้ให้การต้อนรับ ให้ความรู้ และหาที่หลับที่กิน มอบกับให้พวกเรา “ชาวรุ่งอรุณ ชั้น ม.๓/๓” ซึ่งภายในเล่มบอกเล่าเรื่องราวและเรียบเรียงความรู้ของพื้นที่แห่งนี้ไว้เรียบร้อยแล้ว ภายใต้ชื่อหนังสือ “พันธุ์ปลาในป่าทาม : ความรู้พื้นถิ่นของคนหาปลาลุ่มน้ำสงครามตอนล่าง” เป็นงานวิจัยไทบ้าน โดยเครือข่ายนักวิจัยไทบ้าน ลุ่มน้ำสงครามตอนล่าง เขียนและเรียบเรียงไว้….เป็นสิ่งเดียวที่ถูกจารึกเรื่องราวเป็นลายลักษณ์อักษรให้ผู้อ่านได้เห็นและรู้ว่า พื้นที่นี้สำคัญสำคัญอย่างไร แตกต่างไปจากอีสานถิ่นอื่นหรือจังหวัดอื่นอย่างไร
ป่าบุ่ง ป่าทาม คือตู้กับข้าวชั้นยอดมีปลา มีเห็ด มีหน่อไม้ ที่สำคัญเวลาน้ำหลาก คือ หน้าน้ำ หน้าฝน เป็นพื้นที่น้ำท่วมถึง เป็นที่วางไข่ของปลาหลายชนิด โดยเฉพาะปลาสายพันธุ์สำคัญของแม่น้ำโขง ระยะทางกว่า ๔๐๐ กิโลเมตรจากแม่น้ำโขงมายังแม่น้ำสงคราม เป็นเส้นทางเดิมที่เหล่าฝูงปลานานาพันธุ์ในแม่น้ำโขงต่างพากันว่ายมาเพื่อวางไข่ ออกลูก ออกหลานตั้งแต่ครั้งอดีต เรียกว่าเป็นบ้านเก่าบ้านแก่ของปลาหลายสายพันธุ์ที่มีชีวิตอยู่ในแม่น้ำโขงก็ว่าได้ หนึ่งในนั้นคือปลาบึก ปลาน้ำจืดที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลกและพบมากที่แม่น้ำโขง
เสื่อทอมือ…ขึ้นชื่อก็ที่บ้านบ่อแห่งนี้ สำคัญอยู่ที่วัสดุที่ใช้ทอ มาจากพืชที่เกิดเองตามธรรมชาติในป่าบุ่ง-ป่าทาม คือ ผือ ผือไม่ใช่กก แต่ผือเป็นหญ้าชนิดหนึ่งที่ขึ้นเองตามธรรมชาติในหนองน้ำ ที่บ้านท่าบ่อแห่งนี้มีผือขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก “เสื่อผือทอมือ” จึงเป็นผลิตภัณฑ์ขึ้นชื่อของบ้านท่าบ่อ อ.ศรีสงครามแห่งนี้
ความรู้ทางภูมิศาสตร์และความสำคัญของชีวิตผู้คน ที่ต้องพึ่งพาและอาศัยอยู่ร่วมกับธรรมชาติ…มีความสำคัญยิ่งที่นักเรียนต้องได้รู้และได้สัมผัส
ปลาจะวางไข่ได้ดีที่ทาม-บุ่งเท่านั้น
ถ้าไม่มีป่าบุ่ง-ป่าทาม ปลาทั้งหมดจะไปวางไข่ที่ไหน?
ถ้าปลาในแม่น้ำโขงไม่มีที่วางไข่…ผลที่ตามมา?
